HIV/AIDS – pytania i odpowiedzi

1. Czy HIV i AIDS to to samo?

HIV to wirus zakażający człowieka, a AIDS to zespół objawów spowodowanych tym wirusem, świadczący o zniszczeniu układu immunologicznego, pojawiający się po wielu latach trwania zakażenia. Z zakażeniem HIV można żyć wiele lat. Ten czas wydłuża się dzięki nowym lekom, dostępnym także w Polsce.

Nazwa HIV pochodzi od skrótu angielskiej nazwy human immunodeficiency virus, co po polsku znaczy: ludzki wirus upośledzenia odporności.

AIDS to skrót od acquired immunodeficiency syndrome, co oznacza zespół nabytego upośledzenia odporności. Jak już wspomniano, stanowi on konsekwencję trwającego zwykle wiele lat zakażenia HIV. Nie jest odrębną chorobą, rozpoznaje się go wówczas, kiedy u osoby zakażonej HIV zostanie rozpoznana, metodami nie pozostawiającymi wątpliwości, jedna z następujących chorób:

• bakteryjne, powtarzające się zapalenia płuc (2 lub więcej epizodów w czasie 12 miesięcy)
• posocznica salmonellozowa, nawracająca
• zakażenie Mycobacterium tuberculosis (prątkiem gruźlicy) – płuc lub pozapłucne
• zakażenie innymi gatunkami lub niezidentyfikowanymi dotąd mykobakteriami
• kandidiaza przełyku
• kandidioza oskrzeli, tchawicy lub płuc
• zapalenie płuc spowodowane Pneumocystis carinii
• histoplazmoza (pozapłucna lub rozsiana)
• kokcydioidomykoza (pozapłucna lub rozsiana)
• isosporiaza (biegunka utrzymująca się ~ 1 miesiąc)
• kryptosporidioza (biegunka utrzymująca się ~ 1 miesiąc)
• toksoplazmoza mózgu
• zakażenie Herpes simplex: przewlekłe owrzodzenia (utrzymujące się ~ 1 miesiąc), zapalenia płuc, przełyku
• postępująca wieloogniskowa leukoencefalopatia
• zakażenie wirusem cytomegalii: zapalenie siatkówki z utratą widzenia lub inne lokalizacje (poza wątrobą, śledzioną, węzłami chłonnymi)
• encefalopatia związana z zakażeniem HIV
• zespół wyniszczenia spowodowany HIV
• mięsak Kaposiego
• chłoniak immunoblastyczny lub Burkitta, lub pierwotny mózgu 20. inwazyjny rak szyjki macicy jednostki dodane do klasyfikacji w roku 1992.

2. Jak można zakazić się HIV?

Od początku epidemii wiadomo, że HIV przenosi się:

• poprzez krew
• w kontaktach seksualnych
• z zakażonej matki na jej dziecko.

Nie można zakazić się HIV mieszkając pod jednym dachem z osobą zakażoną HIV, jeśli przestrzega się podstawowych zasad higieny. Dobrze, by każdy miał swoją własną szczoteczkę do zębów i maszynkę do golenia. Używanie wspólnej łazienki, wspólnych naczyń, sztućców i tym podobnych nie stanowi ryzyka zakażenia HIV.

 3. Czy zakażonego HIV można poznać po wyglądzie?

Z zakażeniem HIV można żyć wiele lat nie wiedząc o tym. Przez ponad 10 lat wirus może nie powodować żadnych objawów. Jeśli więc osoba zakażona nie miała świadomości dokonywania ryzykownych zachowań i nie wykonała badań diagnostycznych żyje spokojnie i może, zupełnie niechcący, zakażać następne osoby. Dlatego w kontaktach intymnych powinna obowiązywać zasada ograniczonego zaufania. Po wyglądzie nie można stwierdzić, czy ktoś jest, czy nie jest zakażony HIV.

4. Czy prezerwatywy zmniejszają ryzyko zakażenia w kontaktach seksualnych?

Prezerwatywy nie mogą zapobiegać w 100% zakażeniu HIV (a także innymi chorobami przenoszonymi drogą płciową), gdyż zawsze istnieje możliwość pęknięcia, zsunięcia się itp. Jednakże stałe używanie prezerwatyw dobrej jakości, przed końcem ich terminu ważności, zgodnie z instrukcją obsługi znacznie zmniejsza ryzyko zakażenia. W badaniach par, w których jedna z osób była zakażona HIV a druga nie, przeniesienie zakażenia zdarzało się tylko wśród tych, którzy nie używali prezerwatyw wcale lub tylko od czasu do czasu. Nie stwierdzano zakażeń osób z par, które stale, konsekwentnie używały prezerwatyw.

5. Czy każdy kontakt seksualny z osobą zakażoną HIV prowadzi do zakażenia?

HIV na szczęście nie jest wirusem, który przenosi się bardzo łatwo. Tak więc nie każdy kontakt intymny z osobą zakażoną musi powodować zakażenie partnera (partnerki). Trzeba jednak pamiętać, iż możliwe jest zakażenie po jednym tylko kontakcie seksualnym z osobą zakażoną HIV, iż zakażenie łatwiej przenosi się z mężczyzny na kobietę niż odwrotnie, a także iż współistnienie innych schorzeń w obrębie narządów płciowych zwiększa możliwość zakażenia. Nie każdy rodzaj aktywności seksualnej jest tak samo ryzykowny. Największe ryzyko pociągają za sobą kontakty analne (członek – odbyt), przy czym ten rodzaj kontaktów nie dotyczy wyłącznie mężczyzn homoseksualnych. Kontakty oralne nie są w pełni bezpieczne, jak sądzono na początku epidemii.

 6. Czy dziecko urodzone przez kobietę zakażoną HIV musi być też zakażone?

Nie !!! Wczesne rozpoznanie zakażenia HIV u kobiety, przed zajściem w ciążę lub krótko później, pozwala na zastosowanie leków, zaplanowanie najbezpieczniejszego sposobu przyjścia dziecka na świat, a wszystko to powoduje, iż szanse na urodzenie zdrowego dziecka wynoszą ponad 90%. Dlatego ważne jest, by kobiety planujące zajście w ciążę zastanawiały się nad możliwością nabycia zakażenia HIV, a w razie wątpliwości poddały się testom w kierunku obecności przeciwciał anty-HIV.

7. Czy kobieta zakażona HIV powinna karmić piersią swoje dziecko?

Nie. W mleku kobiecym znajdować się może wirus HIV, a przewód pokarmowy noworodka nie chroni przed zakażeniem. Ponieważ szanse na urodzenie zdrowego dziecka są bardzo duże, nie wolno dopuszczać do ryzyka zakażenia dziecka już po urodzeniu.

 8. Jak rozpoznać, czy ktoś jest zakażony HIV?

Jedyną możliwością wykrycia zakażenia jest wykonanie we krwi osoby podejrzewającej u siebie zakażenie testu, w którym poszukuje się przeciwciał skierowanych przeciwko wirusowi. Przeciwciała stanowią element odpowiedzi układu immunologicznego organizmu na zakażenie. Od momentu zakażenia do wykonania badania musi minąć pewien okres czasu, żeby powstały w ilościach wykrywalnych przez testy. W przypadku zakażenia HIV wymaga to odczekania 3 miesięcy od momentu, w którym mogłoby dojść do zakażenia. Wcześniejsze wykonanie testu da wynik ujemny, który nie musi oznaczać wcale braku zakażenia. Wynik dodatni pierwszego testu musi zostać zawsze potwierdzony testem bardziej dokładnym. W większości krajów świata, także w Polsce jest nim test o nazwie Western blot. Dopiero dodatni wynik tego testu pozwala na stwierdzenie, iż osoba badana jest zakażona HIV.

9. Komu trzeba powiedzieć o zakażeniu HIV?

Jedyna osoba, która musi wiedzieć o zakażeniu HIV jest partner (partnerka) seksualny osoby zakażonej. Jeśli takich partnerów jest więcej, wszyscy powinni być zawiadomieni o sytuacji, muszą mieć szansę wykonania badań, a także podjęcia świadomej decyzji co do charakteru dalszego związku.

Osoba pełnoletnia nie ma obowiązku informowania o zakażeniu swoich rodziców. Nie ma obowiązku informowania rodzeństwa, przyjaciół, kolegów, pracodawcy. Człowiek, który sam nie oswoił się jeszcze z własnym zakażeniem, powinien zastanowić się, czy koniecznie musi się dzielić tą informacją z przyjaciółmi i kolegami. Informacja o zakażeniu jest zawsze wstrząsem, nie jest to więc dobry czas na testowanie wiedzy o HIV krewnych i znajomych. Osoba zakażona wcześniej czy później oswoi się z zakażeniem, przyjaciele i koledzy mogą nie chcieć podejmować takiej próby. Trzeba przy tym pamiętać, iż w kontaktach socjalnych nie można zakazić rodziny ani przyjaciół. Ryzyko zakażenia istnieje tylko dla partnera lub partnerki seksualnej. W przypadku osób używających dożylnie środków odurzających ważne jest, by nie pożyczać nikomu innemu igły i strzykawki, bo to też naraża na zakażenie kolejnej osoby.

10. Gdzie wykonać test w kierunku obecności przeciwciał anty-HIV?

W wielu miastach w Polsce istnieją miejsca, gdzie test można wykonać anonimowo i gdzie poprzedza go rozmowa przed i po badaniu. Daje to poczucie bezpieczeństwa i pewność, że informacja o wykonywaniu badania i o jego wyniku nie przedostanie się poza mury placówki, w której go wykonywano. Daje to także pewność iż po rozmowie z kompetentną osobą ustalone zostanie, czy rzeczywiście ryzyko zakażenia HIV istnieje, czy moment wykonania badania jest właściwy, czy ryzyko zakażenia jest duże i co zrobić w sytuacji, gdy wynik testu będzie dodatni. Decydując się na wykonanie testu w kierunku obecności przeciwciał anty-HIV warto poszukać placówki, gdzie wykonuje się go z zachowaniem zasady anonimowości i gdzie prowadzone jest poradnictwo przed i po teście.

11. Czy warto zrobić sobie test w domu?

Nie warto! Wprawdzie od pewnego czasu można w Polsce kupić zestaw do wykonania testu w domu, ale nie jest to polecany sposób wykonywania badania. W żadnym z krajów rozwiniętych, jak USA czy kraje Europy Zachodniej, nie można w domu wykonywać testów na HIV. Wykonanie testu w domu pociąga za sobą ryzyko, iż popełnienie niewielkiego nawet błędu przy jego wykonywaniu da fałszywy wynik. Ponadto zbyt wczesne zrobienie testu, zbyt krótko po możliwym momencie zakażenia da wynik ujemny, nie odpowiadający prawdzie. Z kolei wynik dodatni może spowodować tak duży stres nieprzygotowanej na to osoby, że uniemożliwi rozsądną reakcję. Podejrzewając u siebie możliwość zakażenia warto poszukać miejsca, gdzie testy wykonywane są anonimowo i gdzie prowadzone jest poradnictwo przed i po teście. Jest to znacznie tańsze i znacznie bezpieczniejsze.

12. U dziecka zaraz po urodzeniu stwierdzono obecność przeciwciał anty-HIV. Czy to znaczy, że jest zakażone?

Wcale nie musi tego oznaczać! Dziecko rodzi się z wszystkimi przeciwciałami, jakie ma mama, więc jeśli jest ona zakażona HIV, dziecko będzie zawsze miało je także. W organizmie dziecka przeciwciała przeciwko wirusowi HIV pochodzące od mamy mogą się utrzymywać nawet 18 miesięcy (1,5 roku), tak więc tylko na podstawie ich obecności tak długo nie można ani potwierdzić, ani wykluczyć zakażenia dziecka. Możliwe jest wcześniejsze rozstrzygnięcie tej kwestii, ale też dopiero po ukończeniu przez dziecko 1 miesiąca życia, w badaniach poszukujących antygenów wirusa i jego kwasów nukleinowych. Badania takie wykonują tylko wysoce specjalistyczne laboratoria w niektórych ośrodkach zajmujących się leczeniem osób zakażonych HIV.

Ponieważ zakażenia HIV u dziecka nie można potwierdzić ani wykluczyć zaraz po jego urodzeniu, a szanse iż będzie zdrowe są duże, ważne jest by nie narażać go na zakażenie poprzez karmienie piersią.

13. Czy dziecko zakażone HIV może być szczepione przeciwko chorobom zakaźnym tak jak inne dzieci?

W zasadzie tak, z jednym tylko wyjątkiem. Dzieci zakażone HIV nie powinny dostawać szczepionek zawierających żywe choć osłabione drobnoustroje. Taką szczepionką jest na przykład doustna szczepionka przeciwko chorobie Heinego-Medina. Dla dzieci zakażonych HIV powinno się zapewnić szczepionkę w iniekcji, zawierającą wirus zabity. Z tego powodu szczepienia dla dzieci zakażonych HIV powinien nadzorować pediatra świadomy niebezpieczeństw związanych z infekcją dziecka.

14. Pod opieką jakiego lekarza powinna się znajdować osoba zakażona HIV?

Osoba zakażona HIV powinna być prowadzona przez lekarza, który zajmuje się terapią osób zakażonych HIV, najlepiej od wielu lat. W większości ośrodków akademickich, choć jak dotąd nie we wszystkich, w których znajdują się Kliniki Chorób Zakaźnych, istnieją poradnie dla osób zakażonych HIV. Tylko tam warto się leczyć. Zakażenie HIV wymaga od lekarza wysoce specjalistycznej wiedzy, którą należy stale uaktualniać. Mimo najszczerszych chęci nie są w stanie jej mieć lekarze podstawowej opieki zdrowotnej.

15. Czy osoba zakażona HIV może hodować zwierzęta domowe?

Oczywiście, że tak. Należy przy tym pamiętać o przestrzeganiu podstawowych zasad higien, jak na przykład mycie rąk przed jedzeniem, dokładne mycie jarzyn i owoców , nie spożywanie surowego lub niedostatecznie dogotowanego mięsa.

W pierwszych latach epidemii odradzano zakażonym HIV posiadanie kotów, co uzasadniano ryzykiem nabycia od nich toksoplazmozy. Rzeczywiście koty mogą być zakażone pierwotniakiem Toxoplasma gondii, który może stwarzać ryzyko dla osób żyjących z HIV. Kot zakażony tym pierwotniakiem wydala cysty drobnoustroju z kałem. Żeby cysty te stały się zakaźne dla człowieka muszą przebywać poza organizmem kota od 2 do 5 dni. Sprzątanie kociej „ubikacji” codziennie, najlepiej w rękawiczkach, zapobiega zarażeniu Toxoplasma gondii. Znacznie łatwiej zarazić się tym pierwotniakiem poprzez spożywanie surowego lub niedogotowanego mięsa innych zwierząt lub jedzenie niedokładnie wymytych jarzyn i owoców, które mogą być zanieczyszczone zakaźnymi postaciami drobnoustroju.

16. Czy osoba zakażona HIV powinna być szczepiona przeciwko chorobom zakaźnym, jak np. grypa?

Szczepionki przeciwko chorobom zakaźnym, nie zawierające żywych drobnoustrojów, a stanowiące zagrożenie dla osób zakażonych HIV, są zalecane.

Wskazane są następujące szczepienia:

Drobnoustrój, zakażeniu którym zapobiec ma szczepionka Wskazania do szczepienia Sposób szczepień Streptococcus pneumoniae(powodujący zapalenia płuc) Wszyscy pacjenci Szczepionka przeciwko pneumokokom – 0,5 ml domięśniowo; powtórne szczepienie zalecane wówczas, gdy pierwsze miało miejsce u osoby z CD4 < 200/ml i gdy liczba CD4 wzrosła > 200/ml.

Wirus grypy Wszyscy pacjenci, raz do roku, przed sezonem grypy Szczepienie 1 x w roku. Wirus zapalenia wątroby typu B (HBV) Wszyscy wrażliwi na zakażenie (nie mający przeciwciał anty-HBc) 3 dawki szczepionki przeciwko HBV  Wirus zapalenia wąyroby typu A (HAV) Wszyscy wrażliwi na zakażenie (nie mający przeciwciał anty-HAV) z przewlekłym zapaleniem wątroby wywołanym wirusem C 2 dawki szczepionki przeciwko HAV.

17. Co stanowi źródło informacji o stanie układu immunologicznego osoby zakażonej HIV?

Przede wszystkim liczba komórek CD4. Warto jednak pamiętać, iż nie jest to informacja o całym układzie immunologicznym, który składa się z wielu innych składników, niż tylko komórki CD4. Jednakże po latach trwania epidemii AIDS wiadomo już, iż obniżenie się liczby tych komórek zapowiada niebezpieczeństwo pojawienia się infekcji oportunistycznych (przeczytaj także odpowiedź na pytanie o profilaktyce pierwotnej infekcji oportunistycznych).

18. Kiedy należy rozpocząć leczenie antyretrowirusowe?

Bez wątpienia terapię należy rozpocząć zawsze wtedy, gdy pojawią się objawy kliniczne (choroby) związane z zakażeniem HIV. Dużo trudniej podjąć decyzję o rozpoczynaniu terapii u osoby, która nie ma żadnych objawów związanych z zakażeniem HIV. W opublikowanych w lutym 2001 roku zaleceniach o leczeniu osób zakażonych HIV pojawiły się następujące informacje:

1. optymalny (najwłaściwszy) czas rozpoczynania terapii nie jest znany,
2. przy podejmowaniu decyzji konieczne jest uwzględnienie gotowości (przygotowania) pacjenta do terapii, rozważenie możliwego czasu trwania okresu klinicznie bezobjawowego bez leczenia, na podstawie wyjściowej liczby CD4, poziomu wiremii, szybkości spadku CD4, oceny ryzyka i potencjalnych korzyści związanych z rozpoczęciem terapii antyretrowirusowej.
3. terapia powinna być oferowana przy liczbie CD4 < 350/ml, niezależnie od poziomu wiremii. [Rozpoczynanie terapii < 200/ml związane z krótszym przeżyciem w porównaniu z osobami, u których leczenie rozpoczynano przy wyższej liczbie CD4]. Konserwatywne podejście opiera się na wiedzy, iż pewien stopień rekonstrukcji immunologicznej następuje także, gdy terapia rozpoczynana jest przy liczbie CD4 200 – 350/ml, a działania uboczne i nieprzestrzeganie zaleceń mogą przeważyć nad korzyściami.
4. poziom wiremii > 30 000 kopii RNA/ml metodą bDNA i lub > 55 000/ml w RT-PCR:
5. podejście konserwatywne: częstsze monitorowanie CD4 i wiremii, ale niekoniecznie rozpoczynanie leczenia,
6. podejście agresywne: rozpoczęcie leczenia ze względu na możliwość pogorszenia immunologicznego i postępu infekcji; obserwacje z wielu badań wskazują, iż łatwiej osiągnąć i utrzymać supresję wiremii poprzez terapię przy wyższej liczbie CD4 i niższej wiremii.

19. Co stanowi informację o skuteczności stosowanego leczenia antyretrowirusowego?

1. Rozpoczęcie leczenia powinno zostać poprzedzone dwoma oznaczeniami RNA HIV i CD4. Jednakże u pacjentów z zaawansowaną chorobą HIV terapia powinna zostać rozpoczęta po pierwszym pomiarze wiremii w celu zapobieżenia pogorszenia stanu pacjenta poprzez opóźnienie leczenia.
2. Kontrola RNA HIV powinna zostać wykonana po 2 – 8 tygodniach terapii – u pacjentów przestrzegających zaleceń powinien nastąpić spadek wiremii o ok. 1 log10, po 16 – 20 tygodniach wiremia powinna osiągnąć poziom < 50 kopii RNA HIV/ml. Spadek wiremii zależy od wyjściowej liczby komórek CD4 i RNA HIV, siły schematu terapeutycznego, przestrzegania zaleceń przez pacjenta (adherence), wcześniejszego leczenia antyretrowirusowego i ewentualnych współistniejących infekcji oportunistycznych. Wszystko to powinno zostać uwzględnione przy monitorowaniu skuteczności terapii. Jednakże brak odpowiedzi wirusologicznej (brak sladku wiremii) powinien skłonić lekarza do ponownego przeanalizowania przestrzegania zaleceń przez pacjenta, wykluczenia złego wchłaniania, rozważenia ponownego pomiaru RNA HIV dla udokumentowania braku odpowiedzi, a także ewentualnego rozważenia zmiany terapii.
3. U pacjentów leczonych pomiary RNA HIV powinny być wykonywane co 3 – 4 miesiące.
4. Najmniejsze znaczące zmiany poziomu wiremii to 3-krotny (lub 0,5 log10) wzrost lub spadek, a CD4 spadek o 30% w porównaniu z poziomem wyjściowym liczby bezwzględnej lub odsetka > 3%.

20. W literaturze angielskojęzycznej o terapii zakażenia HIV pojawia się często skrót „HAART”. Co oznacza?

HAART to skrót od angielskiego określenia highly active antiretrovirat therapy, które oznacza wysoce aktywną terapię antyretrowirusową. Mówiąc o HAART ma się na myśli leczenie składające się z dwóch leków należących do grupy inhibitorów odwrotnej transkryptazy i jednego należącego do onhibitorów proteazy (np. AZT + 3TC + indinavir).

21. Jakie leki stosowane są w terapii antyretrowirusowej.

Obecnie dostępne leki hamują aktywność dwóch enzymów niezbędnych do namnażania się wirusa HIV w organizmie osoby zakażonej: odwrotnej transkryptazy, niezbędnej na początku cyklu replikacji (namnażania) i proteazy HIV, koniecznej do produkcji nowych, zakaźnych cząstek wirusa. Leki te hamują aktywność tych enzymów, ale nie blokują jej całkowicie. Dlatego w organizmie osoby zakażonej HIV, mimo leczenia, trwa w dalszym ciągu namnażanie wirusa. Dostępne obecnie, także w Polsce, leki przeciwwirusowe przedstawiono w tabeli ( w nawiasie zaznaczono datę zarejestrowania leku w USA).

INHIBITORY ODWROTNEJ TRANSKRYPTAZY INHIBITORY PROTEAZY NUKLEOZYDOWE NIENUKLEOZYDOWE

AZT, zidovudine, RETROVIRŽ 19.03.1987r. nevirapine, VIRAMUNEŽ24.06.1996r. saquinavir, INVIRASEŽ7.12.1995r. ddI, didanosine, VIDEXŽ9.10.1991 r. delaviridine, RESCRIPTORŽ4.04.1997r. indinavir, CRIXIVANŽ14.03.1996r. ddC, zalcitabine, HIVIDŽ19.06.1992r. efavirenz, SustivaŽ, STOCRINŽ 18.09.1998r. ritonavir, NORVIRŽ1.03.1996r. 4dT, stavudine, ZERITŽ27.06.1994r. nelfinavir, VIRACEPTŽ14.03.1997r. 3TCŽ, lamivudine, EPIVIRŽ17.11.1995r. nowa postać saquinaviru, FORTOVASEŽ – 7.11.1997r. COMBIVIRŽw 1 tabl. AZT 300mg + 3TC 150mg 29.09.1997r. amprenavir, AGENERASEŽ16.04.1999r. abacavir ZIAGENŽ 18.12.1998r. KALETRAŽw 1 tabl. 133,3 mg lopinaviru + 33,3 mg ritonaviru – 15.09.2000r.

22. Czy terapia antyretrowirusowa raz rozpoczęta musi być prowadzona do końca życia?

Obecnie dostępne leki antyretrowirusowe tylko hamują w dużym stopniu namnażanie wirusa HIV, nie hamują go jednak zupełnie. Ciągle więc ulegają zakażeniu kolejne komórki organizmu, co przyczynia się do trwania infekcji na niewielkim poziomie. Trwają poszukiwania leków hamujących namnażanie wirusa inaczej, niż leki obecne, a także leków zapobiegających wnikaniu HIV do nowych komórek. Jeśli zostaną wprowadzone do leczenia może będzie możliwe inne ich stosowanie. Stosowane obecnie leki powinny być przyjmowane stale.

Trwają również badania nad okresowym przerywaniem przyjmowania leków. Dopóki jednak wyniki badań nie potwierdzą, iż przerywanie leczenia jest bezpieczne, nie należy robić przerw w terapii na własną rękę.

23. Czy ważne jest stosowanie się do zaleceń przy przyjmowaniu leków antyretrowirusowych?

Skuteczność leków antyretrowirusowych zależy przede wszystkim od przestrzegania zaleceń. Aby leki mogły maksymalnie hamować namnażanie wirusa, muszą znajdować się w organizmie w odpowiednim stężeniu. Wymaga to by były w odpowiedzi sposób dostarczane organizmowi, to znaczy:

• muszą się wchłonąć w odpowiedniej ilości, czyli jeśli powinny być przyjmowane na pusty żołądek, to powinno być to przestrzegane, bo inaczej się nie wchłoną i nie będą mogły działać,
• muszą utrzymywać właściwe stężenie w organizmie, czyli jeśli powinny być przyjmowane np. co 8 godzin to należy tego pilnować, bo inaczej stężenie leku w organizmie obniży się, dając wirusowi okazję do namnażania się i pojawiania szczepów opornych na leki. Teoretycznie nie wydaje się to trudne, praktycznie wymaga dużej dyscypliny i zrozumienia zasad terapii. Większość przypadków nieskuteczności terapii spowodowanych jest nie stosowaniem się do zaleceń.

24. Co to są „infekcje oportunistyczne”?

„Infekcje oportunistyczne” to zakażenia drobnoustrojami (wirusami, bakteriami, pierwotniakami), które nie zagrażają osobom ze sprawnym układem immunologicznym (odpornościowym), stwarzają natomiast ryzyko dla osób, których odporność została obniżona przez wirus HIV.

25. Co to jest „profilaktyka pierwotna” infekcji oportunistycznych?

Upośledzenie sprawności układu immunologicznego, zwykle po wielu latach trwania zakażenia HIV, stwarza ryzyko nabycia infekcji oportunistycznych. „Profilaktyka pierwotna” zapobiegać ma zakażeniom zagrażającym najczęściej osobom z upośledzonym układem immunologicznym. Informację o stanie układu immunologicznego dostarcza aktualna liczba komórek CD4. Jeśli komórek tych jest mniej, niż 200 w mikrolitrze krwi wówczas pojawia się ryzyko zakażenia Pneumocystis carinii, które powodować może przebiegające śmiertelnie zapalenie płuc. Przyjmowanie Biseptolu (1 raz dziennie 1 tabletka 960 lub w inny, uzgodniony z lekarzem sposób) zapobiega temu zakażeniu. Ten sam Biseptol u osób z liczbą komórek CD4 mniejszą od 150 w mikrolitrze krwi zapobiega uaktywnieniu się w mózgu utajonego zarażenia Toxoplasma gondii (jednocześnie chroniąc przed Pneumocystis carinii). Gdy liczba komórek CD4 obniży się poniżej 50 w mikrolitrze krwi wskazane jest stosowanie leków zapobiegających zakażeniu Mycobacterium avium complex (MAC). Profilaktykę pierwotną należy stosować tak długo, jak długo liczba komórek CD4 jest niższa, niż wartości graniczne dla poszczególnych infekcji oportunistycznych. Jeśli liczba tych komórek wzrośnie w następstwie terapii antyretrowirusowej odstawienie leków stosowanych w profilaktyce pierwotnej należy zawsze uzgodnić ze swoim lekarzem. Warto pamiętać, że łatwiej zapobiegać chorobom, niż je leczyć.

26. Czy trzeba stosować profilaktykę pierwotną infekcji oportunistycznych, jeśli przyjmuje się leki antyretrowirusowe?

Jeśli w następstwie leczenia liczba komórek CD4 wzrośnie powyżej granicy ryzyka pojawienia się najczęstszych infekcji oportunistycznych i utrzymuje się na tym poziomie przez przynajmniej 3 – 6 miesięcy można, w porozumieniu ze swoim lekarzem, rozważyć przerwanie profilaktyki pierwotnej. Warto przeczytać także odpowiedź na poprzednie pytanie.

27. Czy możliwe jest wyleczenie zakażenia HIV?

Niestety, przy użyciu dostępnych obecnie leków nie jest możliwe zupełne wyleczenie. Wprawdzie w 1996 roku pojawiły się informacje, że jeśli zakażenie HIV zostanie rozpoznane bardzo wcześnie, jeszcze przed pojawieniem się przeciwciał przeciwko wirusowi, to włączenie silnie działających leków antyretrowirusowych doprowadzi w ciągu 3 lat do wyeliminowania wirusa z organizmu osoby zakażonej. Obecnie wiadomo już, iż nawet tak wczesne rozpoczęcie leczenia antyretrowirusowego nie daje szansy na wyleczenie. Wirus HIV krótko po zakażeniu dociera do miejsc w organizmie, takich jak ośrodkowy układ nerwowy, układ płciowy czy węzły chłonne, do których leki docierają w niewielkich stężeniach, co między innymi umożliwia przetrwanie zakażenia mimo intensywnego leczenia. Dostępne obecnie leki antyretrowirusowe nie hamują całkowicie namnażania się HIV w organizmie osoby zakażonej, powodują jednak znaczne zmniejszenie szybkości namnażania się wirusa, co zwalnia postęp infekcji do HIV.

28. Czy jest tylko jeden wirus HIV?

Pierwszym wirusem odkrytym w związku z AIDS był wirus nazwany HIV. Niedługo później okazało się, iż istnieje także drugi, bardzo do niego podobny, występujący niemal wyłącznie na terenie Afryki Zachodniej. Pierwszy wirus, występujący powszechnie na całym świecie, nazwano więc HIV-1, zaś ten ograniczony tylko do Afryki – HIV-2. W Polsce nie stwierdzono dotąd przypadków zakażenia tym drugim wirusem (HIV-2).We wszystkich tekstach, w których używa się tylko określenia „HIV” chodzi zawsze o wirus HIV-1.

29. Skąd wziął się wirus HIV?

Zaraz po wykryciu wirusa HIV, który powoduje AIDS, rozpoczęła się dyskusja o jego pochodzeniu. Przez cały czas pojawiają się teorie mniej lub bardziej sensacyjne. Jednakże zdecydowana większość uczonych jest przekonana, iż wirus HIV kilka dziesiątków lat temu powstał w Afryce, w następstwie mutacji, z wirusa zakażającego szympansy, stając się groźnym dla człowieka. Rozszerzaniu się zakażenia HIV sprzyjały zaś zmiany cywilizacyjne w Afryce, coraz większa łatwość podróżowania po świecie, zmiany w zwyczajach seksualnych, a także sposoby przygotowywania krwi i produktów krwiopochodnych (w początkach epidemii zbierano krew wielu dawców do przygotowywania produktów krwiopochodnych, tak więc wystarczało, by znalazła się tam krew jednego zakażonego, by przenieść infekcję na wiele następnych osób). Wiedza o drogach zakażenia HIV przyczynia się do zmniejszania zakażeń w krajach rozwiniętych. Prawie niemożliwe jest już zakażenie poprzez transfuzję krwi lub produktów krwiopochodnych.

30. Kiedy będzie szczepionka zapobiegająca zakażeniu HIV?

W wielu krajach świata trwają badania nad szczepionkami, które będą w stanie zapobiegać zakażeniu HIV. Jednakże nie należy liczyć, że szczepionka taka będzie szybko i powszechnie dostępna. W dalszym ciągu jedynym sposobem uniknięcia zakażenia HIV jest przekładanie wiedzy o drogach zakażenia na rzeczywiste zachowania.

31. Jak można, a jak nie można zakazić się HIV?

Informacje o nowym zespole chorobowym, które pojawiły się w lipcu 1981 roku, dotyczyły początkowo wyłącznie homoseksualnych mężczyzn. Dlatego pierwsza jego nazwa brzmiała „gay related immuno deficiency” (GRID – upośledzenie odporności związane z homoseksualizmem). Pojawienie się doniesień, iż podobny zespół kliniczny występuje także u mężczyzn heteroseksualnych i narkomanów stosujących dożylnie środki odurzające, chorych na hemofilię A , niemowląt będących biorcami licznych transfuzji krwi pochodzącej od osób, u których później wystąpił AIDS, a także u partnerek seksualnych chorych mężczyzn spowodowało już w lipcu 1982 roku zmianę nazwy na acquired immunodeficiency syndrome – AIDS (nabyty zespół upośledzenia odporności), która obowiązuje do dziś. Gromadzone informacje epidemiologiczne o występowaniu tego nowego zespołu chorobowego pozwoliły na ustalenie już w końcu 1982 roku, iż powodowany on jest przez czynnik zakaźny przenoszony w kontaktach homo i heteroseksualnych, poprzez krew na narkomanów stosujących dożylnie środki odurzające oraz na biorców krwi i preparatów krwiopochodnych, a także z matki na dziecko. W roku 1983 zidentyfikowano wirus odpowiedzialny za upośledzenie odporności, który nosi nazwę HIV (ang. human immunodeficiecny virus) czyli ludzki wirus upośledzenia odporności.

Istnieją trzy drogi przenoszenia zakażenia HIV:

1. poprzez krew,
2. poprzez kontakty seksualne,
3. z zakażonej matki na dziecko.

32. Przenoszenie zakażenia poprzez krew

W początkach epidemii AIDS zakażenie poznanym później wirusem przenoszone było przede wszystkim poprzez transfuzje krwi i produktów krwiopochodnych, szczególnie przez koncentraty czynników krzepnięcia VIII i IX, poprzez przeszczepiane narządy, a także wśród narkomanów stosujących dożylnie środki odurzające przy użyciu wymienianych między sobą igieł i strzykawek. Wprowadzenie w USA i wielu krajach Europy Zachodniej w r. 1985 badań w kierunku obecności przeciwciał anty-HIV każdej oddawanej porcji krwi w stacjach krwiodawstwa i bankach krwi, a także rozważniejsze traktowanie wskazań do transfuzji krwi i produktów krwiopochodnych spowodowało znaczne zmniejszenie się zakażeń HIV związanych z przetaczaniem krwi i produktów krwiopochodnych. Nie zapewnia to jednak całkowitego bezpieczeństwa. Mimo wprowadzania coraz doskonalszych testów diagnostycznych i skracania „okienka immunologicznego” ciągle możliwe jest, iż odda krew osoba zakażona niedawno, przed serokonwersją, czyli pojawieniem się przeciwciał anty-HIV w ilościach, które zostaną rozpoznane w testach serologicznych. W Polsce serologiczne badania krwiodawców wprowadzono w r. 1986. Początkowo założono konieczność badania 5% próby, a od IV kwartału 1997 r. każda porcja krwi oddana w stacjach krwiodawstwa badana jest w kierunku obecności przeciwciał anty-HIV. Także w roku 1987 wprowadzono „Program zapobiegania zakażeniom wirusami przenoszonymi przez krew”, który obejmuje samoeliminację kandydata na krwiodawcę, niezależnie od tego, który raz oddaje krew, a także zaostrzenie kryteriów kwalifikacji. Osoby, które niedawno skończyły odbywanie kary pozbawienia wolności lub powróciły z krajów o dużej częstości zakażeń HIV nie powinny oddawać krwi przez 12 miesięcy. Stwierdzenie w badaniu lekarskim jakichkolwiek odchyleń od stanu prawidłowego stanowi przeciwwskazanie do oddawania krwi. Obecność śladów po nakłuciach, sugerujących dożylne stosowanie środków odurzających, stanowi powód do trwałej dyskwalifikacji, natomiast czasowa dyskwalifikacja dotyczyć powinna osób, które mają świeże tatuaże lub niedawno dokonywały zabiegów akupunktury lub przekłucia uszu. Wykrycie obecności przeciwciał anty-HIV powoduje trwałą dyskwalifikację kandydata na dawcę, a informacja o tym fakcie, bez podawania przyczyny, przekazywana jest do wszystkich stacji krwiodawstwa w kraju. Stwierdzenie zakażenia HIV u wielokrotnego dawcy, co miało kilkakrotnie miejsce w Polsce, wymaga prześledzenia losów oddanej przez niego krwi i osocza. Od roku 1995 nie stwierdzono w Polsce zakażenia w konsekwencji przetoczenia krwi. Ryzyko zakażenia HIV tą drogą szacowane jest w Polsce na 1 na 1 milion jednostek przetaczanej krwi. Zmiana technologii produkcji koncentratów czynników krzepnięcia spowodowała, iż nie dochodzi już do zakażeń HIV chorych na hemofilię. Prawdopodobieństwo przeniesienia zakażenia HIV poprzez zawierającą go krew wynosi około 90% i nie zależy od rodzaju przetaczanego preparatu, wyjątek stanowią płukane krwinki czerwone, które przenoszą zakażenie HIV ze znacznie mniejszą częstością, nie zależy także od wieku lub płci biorcy, ani od powodu przetaczania krwi. Większość biorców zakażonej krwi umiera w pierwszym roku od jej przetoczenia z przyczyn spowodowanych przez chorobę zasadniczą, będącą powodem transfuzji, a więc zanim rozwinie się choroba spowodowana przez HIV.

Ryzyko zakażenia HIV podczas wykonywania obowiązków zawodowych przez pracowników służby zdrowia nie jest duże, po zakłuciu (skaleczeniu) narzędziem zanieczyszczonym zakażoną krwią wynosi ono 0,3%. Dzięki stosowaniu niemal od początku epidemii AIDS środków ostrożności, a w ostatnich latach także profilaktyki poekspozycyjnej, liczba zakażeń HIV wśród pracowników służby zdrowia na świecie nie jest duża. W Polsce nie odnotowano dotąd zakażenia tym wirusem w związku z wykonywaniem pracy w służbie zdrowia. Zakażenia HIV obserwowano u biorców narządów takich jak nerki, wątroba, serce, trzustka, kości i skóra, zawierających zakażoną HIV krew. Nie wykazano przeniesienia zakażenia poprzez przeszczepioną rogówkę, liofilizowaną lub zamrożoną i pozbawioną szpiku kość, liofilizowane ścięgna i powięzie lub liofilizowaną i napromieniowaną oponę twardą. W latach 1980 – 1990 dokonano ponad 100 000 transplantacji narządów i około 1 miliona przeszczepów tkanek, zaś w literaturze medycznej znajdują się tylko 32 doniesienia o 75 przypadkach przeniesienia tą drogą zakażenia HIV. Większość z nich miało miejsce przed wprowadzeniem badań dawców narządów w kierunku obecności przeciwciał anty-HIV. Po roku 1985 liczba zakażeń poprzez przeszczepy na świecie zmniejszyła się znacznie, choć w dalszym ciągu istnieje ryzyko pobrania tkanek lub narządów od dawcy znajdującego się w okienku serologicznym. Niedostateczne stosowanie technik sterylizacji sprzętu do iniekcji przyczyniło się do przeniesienia zakażenia HIV na noworodki i dzieci w szpitalach położniczych byłego Związku Radzieckiego, a także na dzieci w Rumunii. Przeniesienie HIV w ten sposób nie zdarzyło się w żadnym z krajów rozwiniętych.

Ryzyko nabycia zakażenia HIV od sprawującego opiekę nad pacjentem pracownika służby zdrowia jest niewielkie, jednakże w literaturze medycznej opisano trzy takie sytuacje. W jednej, która zdarzyła się w 1990r., zakażony HIV stomatolog przeniósł infekcję na kilku swoich pacjentów, choć mimo intensywnych badań nie wyjaśniono sposobu, w jaki do tego doszło. W drugiej podczas wykonywania operacji nastąpiła transmisja wirusa z ortopedy, zakażonego wcześniej najprawdopodobniej wskutek wykonywania pracy zawodowej na pacjenta. W marcu 2000 roku pojawiła się informacja o nietypowej transmisji wirusa od pielęgniarki na pacjenta. Nie wyjaśniono, w jaki sposób doszło do zakażenia. W międzyczasie wielokrotnie zdarzały się sytuacje, iż po ujawnieniu statusu serologicznego lekarza, szczególnie o specjalności zabiegowej, szpitale oferowały operowanym przez niego pacjentom wykonanie testów anty-HIV. W żadnym z wielu tysięcy takich przypadków nie wykryto związku zakażenia HIV pacjentów z zabiegami przeprowadzanymi przez lekarza.

Prowadzone w wielu krajach, także w Polsce, programy redukcji szkód (harm reduction) związanych z narkomanią, jak wymiana igieł i strzykawek, stosowanie metadonu i tym podobne, prowadzą do zmniejszania się częstości pojawiania nowych zakażeń HIV wśród osób stosujących dożylnie środki odurzające. Jednakże w świetle podpisanej w końcu 2000 roku przez Prezydenta RP nowej ustawy o zapobieganiu narkomanii mogą zostać uznane za „ułatwianie przyjmowania narkotyków”, co podlega karze. Zakażenie HIV poprzez krew możliwe jest także w innych sytuacjach, w których dochodzi do parenteralnego kontaktu z krwią zawierającą wirus, lub do zetknięcia się zakażonej krwi z uszkodzoną skórą lub błonami śluzowymi. Tatuaże wykonywane niesterylnymi narzędziami mogą również przyczyniać się do przenoszenia zakażenia. Long i Rickmann w r. 1994 dokonali przeglądu literatury dotyczącego tego zagadnienia. Wprawdzie znacznie łatwiej przenoszą się tą drogą wirusy zapaleń wątroby, to tatuowanie może przenosić dostateczną ilość krwi do transmisji HIV. Opisano pojedyncze przypadki przeniesienia zakażenia w ten właśnie sposób. Znane są także przypadki przeniesienia HIV w konsekwencji udzielania pomocy ofiarom wypadku motocyklowego w Rwandzie, a także w wyniku bójek z osobami seropozytywnymi.

Zakażenie HIV podczas sportowych gier zespołowych jest niezwykle mało prawdopodobne. Wprawdzie w literaturze medycznej opisano jeden przypadek infekcji, związany z rekreacyjną grą w piłkę nożną, jednak nie wykluczono do końca pozasportowych czynników ryzyka u opisanego mężczyzny. Brown Jr i wsp. oszacowali ryzyko nabycia zakażenia HIV przez zawodowych graczy w piłkę nożną na mniej niż 1 na 85 milionów kontaktów podczas gry. Pot osób HIV(+) nie jest zakaźny, tak więc ryzyko istnieje tylko podczas kontaktów z zawierającą wirus krwią. Ryzyko przeniesienia zakażenia istnieje jednak wśród sportowców przyjmujących parenteralnie sterydy anaboliczne lub inne środki mające poprawiać kondycję. W literaturze medycznej znajdują się przynajmniej dwa opisy zakażeń w następstwie stosowania wspólnej strzykawki przez kilku kolejnych zawodników.

Możliwe jest także przeniesienie zakażenia poprzez krew na osobę opiekującą się w domu chorym na AIDS pacjentem, choć rzeczywistych przypadków takiego zakażenia opisano niewiele. Podkreślają one konieczność przestrzegania środków ostrożności podczas pielęgnacji ciężko chorej osoby zakażonej HIV, unikania kontaktów z krwią.

Podczas szkoleń pracowników służby zdrowia dotyczących HIV/AIDS, także lekarzy, stale powraca pytanie o rolę komarów w przenoszeniu infekcji. Badania tych owadów, jak i badania epidemiologiczne populacji o dużej częstości zakażeń HIV, wśród której komary obecne są przez cały rok, jak przeprowadzone w Belle Glade na Florydzie (USA), wykluczają taką możliwość.

33. Przenoszenie zakażenia HIV w kontaktach seksualnych

W początkach epidemii AIDS sądzono, iż nowy zespół chorobowy dotyczy wyłącznie homoseksualnych mężczyzn. Obecnie wiadomo, iż zakażenie HIV łatwiej przenosi się z mężczyzny na kobietę, niż z kobiety na mężczyznę, że współistnienie innych chorób narządów płciowych ułatwia infekcję, że dobrej jakości, właściwie użyte prezerwatywy zmniejszają ryzyko nabycia HIV. Wiadomo także, że kontakty oralne, zalecane początkowo jako bezpieczna praktyka seksualna, nie są wolne od ryzyka zakażenia HIV. Wiadomo już również, że nie każdy rodzaj aktywności seksualnej pociąga za sobą takie samo ryzyko nabycia zakażenia HIV. Najbardziej ryzykowne są kontakty analne, zarówno w związkach homo-, jak i heteroseksualnych. Oczywistym jest też, iż zakaźność osoby seropozytywnej zależy od stadium zakażenia, największa jest we wczesnym i zaawansowanym stadium infekcji.

Wykazano także, iż prawdopodobieństwo przeniesienia zakażenia HIV w kontaktach heteroseksualnych koreluje z poziomem wiremii osoby zakażonej. Badania Quinn i wsp., prowadzone wśród stałych par heteroseksualnych o różnym statusie serologicznym w Ugandzie, potwierdziły, iż do transmisji zakażenia dochodzi najczęściej, gdy poziom wiremii seropozytywnego partnera przekraczał 50 000 kopii RNA HIV/ml, jednakże zdarzała się ona także przy niskiej wiremii, między 400 a 3 499 kopii RNA HIV/ml. Wśród 415 badanych par serokonwersję stwierdzono u 22% niezakażonych wcześniej partnerów w czasie 22,5 miesięcy obserwacji, najczęściej wśród partnerów liczących sobie 15 do 19 lat.

Nowe informacje dotyczą sposobów zapobiegania zakażeniu HIV w kontaktach seksualnych. Po XIII Światowej Konferencji AIDS w Durbanie, amerykańskie CDC wydało zalecenie, by nie polecać i nie stosować nonoksynolu 9 (składnika dopochwowych globulek plemnikobólczych), w celu zapobiegania infekcji tym wirusem. W badaniach organizowanych przez UNAIDS w kilku krajach Afryki, prowadzonych wśród około 1000 niezakażonych HIV kobiet sprzedających usługi seksualne, zachęcanych do stosowania tego preparatu, wraz z prezerwatywami, okazało się, iż wśród stosujących nonoksynol 9 stwierdzono częstość nowych zakażeń większą o 50%, niż w grupie placebo. Często obserwowano też działania uboczne, wywoływane przez ten środek chemiczny. Ponieważ około 90% z 7 000 nowych zakażeń HIV, jakie zdarzają się codziennie na świecie, jest wynikiem kontaktów heteroseksualnych, pilnie potrzebny jest nowy, łatwo dostępny środek chroniący przed zakażeniem osoby, które nie mogą negocjować użycia prezerwatyw ze swoimi partnerami lub nie mają do nich dostępu.

Prezerwatywy dobrej jakości, właściwie używane, zmniejszają ryzyko przeniesienia zakażenia. Udowodniono to w badaniach stałych par, w których jedna z osób była zakażona HIV, druga nie. Konsekwentne używanie prezerwatyw powodowało, iż osoba wcześniej nie zakażona pozostawała wolna od infekcji. Przypadki przeniesienia zakażenia obserwowano jedynie wśród par, które nie zawsze używały tego środka ochronnego. Od kilku lat dostępna jest na świecie (ale nie w Polsce) także prezerwatywa dla kobiet. Stworzono ją, by dać możliwość decydowania o swoim bezpieczeństwie kobietom. Tak jak prezerwatywa męska zmniejsza ona ryzyko zakażenia HIV, a także zapobiega zajściu w nieplanowaną ciążę.

Wraz z upowszechnianiem się skojarzonej terapii antyretrowirusowej coraz częściej pojawiają się przypadki nabywania w konsekwencji kontaktów seksualnych zakażenia HIV opornego zarówno na inhibitory odwrotnej transkryptazy, jak i inhibitory proteazy wirusa. Dyskusyjnym pozostaje nadkażanie osób już seropozytywnych bardziej zjadliwym szczepem (wariantem) wirusa HIV. Artenstein i wsp. w 1995 roku przedstawili przypadek zakażenia tego samego pacjenta dwoma różnymi podtypami wirusa HIV. Natomiast doniesienie o nadkażeniu i przyspieszeniu postępu choroby przedstawili Angel i wsp. U pacjenta z nie postępującą od ponad 8 lat infekcją HIV i wiremią poniżej poziomu wykrywalności krótko po rozpoczęciu kontaktów seksualnych z partnerem z zaawansowaną infekcją, leczonego wieloma lekami antyretrowirusowymi, wykazano wzrost poziomu wiremii i spadek liczby CD4. Doniesienia to podkreślają konieczność stosowania praktyk „bezpieczniejszego seksu” także między osobami zakażonymi HIV.

Niepokojące jest jednak obserwowane ostatnio zjawisko zwiększania się częstości ryzykownych zachowań seksualnych, a w związku z tym także zakażeń HIV, w USA i niektórych krajach Europy Zachodniej, w których epidemia AIDS doprowadziła do powszechnego niemal stosowania reguł „bezpieczniejszego seksu”. Nie można wykluczyć, iż przyczynia się do tego pojawienie się w ostatnich latach informacji o skuteczności terapii antyretrowirusowej, o znacznym zmniejszeniu zachorowań związanych z HIV i śmiertelności spowodowanej AIDS i o skuteczności profilaktyki poekspozycyjnej.

34. Przenoszenie zakażenia HIV z matki na dziecko

Przeniesienie HIV z zakażonej matki na jej dziecko stanowi najczęstszą drogę zakażenia dzieci w większości krajów świata. Wyjątek stanowi tu Rumunia, gdzie według danych UNAIDS z lipca 2000 roku zakażonych HIV jest 750 kobiet i 5000 dzieci w wieku od 0 do 14 lat. Infekcje odmatczyne stanowić tu mają tylko 0,5%, większość to zakażenia wewnątrzszpitalne lub przypadki, w których drogi zakażenia nie ustalono. Informacje te są o tyle zatrważające, iż od czasu wprowadzenia do stosowania protokołu ACTG 076, polegającego na stosowaniu ZDV podczas ciąży, porodu i u noworodka przez pierwszych 6 tygodni życia, a także innych schematów leczenia antyretrowirusowego, oraz wykazania wyższości elektywnego (planowanego przed rozpoczęciem akcji porodowej) cesarskiego cięcia nad rozwiązaniem drogami i siłami natury, prawdopodobieństwo urodzenia przez kobietę HIV(+) urodzenia zdrowego dziecka wynosi 98%. Ważne jest także, by zakażona HIV kobieta nie karmiła piersią swojego dziecka, gdyż stanowi to również ryzyko dla dziecka, które z dużym prawdopodobieństwem urodzi się zdrowe. Zalecenia UNAIDS z 1998 roku mówią, iż „jeśli dziecku urodzonemu przez zakażoną HIV kobietę można zapewnić nieprzerwany dostęp do substytutów mleka kobiecego, których przygotowywanie jest bezpieczne i łatwe, to powinny być stosowane w celu zmniejszenia ryzyka choroby i śmierci”. Niezbędnym warunkiem, by kobieta zakażona HIV miała szansę urodzenia zdrowego dziecka, jest świadomość zakażenia. Dlatego niezwykle ważnym jest, by planujące ciążę lub będące w ciąży kobiety, dopuszczające u siebie możliwość zakażenia HIV poddawały się testom. Tylko wtedy, kiedy znany jest fakt zakażenia możliwe jest prowadzenie leczenia pozwalającego na zmniejszenie ryzyka przeniesienia HIV na dziecko.

35. Sytuacje, w których niemożliwe jest przeniesienie zakażenia HIV

Badania osób pozostających w domowych kontaktach z żyjącymi z HIV lub chorymi na AIDS nie wykazały przypadków przenoszenia zakażenia na domowników. Tak więc mieszkanie pod jednym dachem z osobą zakażoną HIV nie stwarza ryzyka zakażenia, pod warunkiem przestrzegania podstawowych zasad higieny, jak posiadanie własnej szczoteczki do zębów czy maszynki do golenia, a także unikania kontaktu z krwią osoby HIV(+). Trzeba przy tym pamiętać, iż krótkotrwały kontakt zakażonej HIV krwi z nieuszkodzoną w widoczny sposób skórą nie stanowi ryzyka zakażenia.

Ślina osób zakażonych HIV nie stanowi materiału zakaźnego, mimo iż u części osób seropozytywnych wirus jest w niej znajdowany. Wielokrotnie wykazano, iż ślina hamuje zakaźność HIV, dzięki występowaniu w niej mucyn, a hipotoniczność śliny powoduje rozerwanie leukocytów jednojądrzastych krwi, hamując ponad 10 000 razy namnażanie HIV. Jednakże to ochronne działanie zmniejsza wydatnie dodanie fizjologicznych objętości płynu nasiennego, mleka lub smółki. Nie wykazano wzrostu ilości wirusa w ślinie osób wykazujących choroby dziąseł, przyczyniające się do zwiększenia w niej ilości leukocytów. Jak już wspominano, komary nie przenoszą zakażenia HIV. Po 20 latach trwania pandemii AIDS nie pojawiły się nowe informacje dotyczące dróg przenoszenia wirusa HIV.